بدیعالزمان ابوالعز بن اسماعیل بن رزاز جَزَری (درگذشتهٔ ۶۰۲ ق) همهچیزدان، مخترع، ریاضیدان، صنعتگر و مهندس بود. بدیعالزمان جزری کتاب خود را به زبان عربی به نام «الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعة الحیل» نوشته است. معنی واژهبهواژه عنوان این کتاب «دانستنیهایی در رابطه با مکانیزمهای هوشمند» است که با عنوان «مبانی نظری و عملی مهندسی مکانیک در تمدن اسلامی» به فارسی ترجمه شده است. جزری این کتاب را در سال ۶۰۲ هجری نوشته است.
![]() |
جزری در این کتاب طرز کار و ساخت ۵۰ دستگاه که خود ساخته و به کار برده را تشریح میکند. این دستگاهها شامل ساعتهای آبی و شمعی، ظرفها و فوارههای خودکار، وسایل آبرسانی از نهر و چاه، ابزار خودکار نواختن نی و دیگر وسایل از جمله قفل رمزی و قفل کلوندار و ابزار هندسی است. بخش عمده اسباب و تعبیههایی که وی در آن شرح میدهد اختراع خود او بودهاست.
![]() |
الجزری نخستین ربات قابل برنامهریزی انسان نما را در اواخر عمرش ساخت. به این علت او به عنوان پدر علم مهندسی رباتیک جهان شناخته میشود. اختراع او، یک قایق آبی بود که در آن چهار نوازندهٔ مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامههای جشن سلطنتی، آهنگ مینواختند و حاضران را سرگرم میکردند، سازها به صورت هیدرولیک و با کمک آب برنامهریزی میشود.
![]() |
جزری علاوه بر دانشها و فنون مهندسان مسلمان پیش از خود تعدادی از ابزارها و دستگاههای مکانیکی و هیدرولیکی مثل موتورهای بخار و موتوربایسیکلهای درونسوز را طراحی کرده و ساخته بود بطوری که حتی امروزه هم تأثیر نوآوریهای او در علم مکانیک قابل مشاهده است.
![]() |
در کتاب جزری شمار چشمگیری واژه و اصطلاح فارسی یافت میشود که نشانگر تأثیر بزرگ ایرانیان در فناوری جهان اسلام در سدههای میانه است.
![]() |